NGỌC CẨM THẠCH (JADEIT)

Vòng cẩm thạch Jadeit chất lượng hàng đầu

Ngọc jadeit được con người sử dụng từ thời xa xưa, tuy nhiên hiện nay trên thị trường tồn tại nhiều loại ngọc jadeit với chất lượng và giá cả rất khác nhau. Có loại chỉ vài ba chục ngàn đến vài trăm ngàn đồng một sản phẩm nhưng cũng có loại giá trị lên đến vài ngàn USD. Sự khác nhau đó không phải ai cũng biết được, dựa vào sự thiếu hiểu biết đó một vài cửa hàng thiếu đạo đức trong kinh doanh đã bán những loại hàng chất lượng thấp với giá cắt cổ cho khách hàng.

 

Khái quát chung:

Ngọc jadeit (hay thường được gọi là ngọc jat) được con người biết đến từ thời xa xưa. Ngay từ thời kỳ đồ đá, jat đã được con người sử dụng làm các công cụ sản xuất khác nhau. Sau này, nó được dùng nhiều để chế tạo các đồ trang sức và mỹ nghệ, nhất là ở Trung Mỹ. Ở đây nó được coi là đá thần của người Aztek và được đánh giá cao hơn cả vàng. Cho đến nay người ta đã tìm thấy các sản phẩm mỹ nghệ, các mũi tên làm từ jadeit thuộc nền văn hóa Maja xa xưa tại các nước Guatemala, Mehico, Peru, Panama, Costa Rica, tuy thế trong suốt khoảng 3000 năm, người ta không phân biệt được giữa jadeit và một loại đá quý giống nó là nephrit. Ở Trung Quốc, hai loại đá quý này đều có tên gọi chung là "ngọc" và nó tượng trưng cho sự thịnh vượng, sắc đẹp, tình hữu hảo.

Tại châu Âu, vào thời gian người Tây Ban Nha xâm chiếm Trung và Nam Mỹ, hai khoáng vật này có tên gọi là "jade", xuất phát từ tiếng Tây Ban Nha piedrra deijada - đá danh dự, hay đá "mạng sườn" vì theo một số bộ lạc ở Mehico, các đá này có thể chữa được bệnh đau ở mạng sườn. Vào đầu thế kỷ 18, jat bắt đầu được đưa đến châu Âu từ Trung Quốc. Cho đến tận bây giờ, cả 2 loại đá quý này đều vẫn có một tên gọi chung là ngọc jat (jade). Và chỉ đến năm 1869, nhà khoáng vật học người Pháp Demur mới phân biệt được 2 khoáng vật này.

Tên gọi nephrit phát sinh từ tiếng Hy Lạp hejroz - có nghĩa là quả thận, vì theo niềm tin của người xưa, nephrit làm giảm các cơn đau trong gan và thận. Từ ngày xưa người ta tin rằng nephrit ngăn ngừa con người ta khỏi những điều rủi ro.

Các tính chất vật lý, hóa học và quang học của hai loại ngọc cẩm thạch:

Tính chất	Jadeit	Nephrit
Tính chất cơ lý
Thành phần hóa học	NaAl(SiO3)2	CaMg3(OH)2(Si4O11)2
Đặc điểm tinh thể học	Tập hợp dạng hạt, dạng sợi, thường rất chật khít Tinh hệ một nghiêng	Tập hợp tinh thể dạng sợi chặt xít. Tinh hệ một nghiêng
Độ cứng	6,5 – 7	6 – 6,5
Độ dai	Tuyệt đối	Rất tốt, hơn cả jadeit
Cát khai	Không, do có cấu trúc thấp	Không, do có cấu trúc tập hợp
Vết vỡ	Hạt mịn đến mảnh vụn	Mảnh vụn cho đến hạt mịn
Tỷ trọng	3,30 - 3 ,38; thường là 3,34	2,90 - 3,00; thường là 2,95
Màu vết vạch	Trắng	Trắng
Các bao thể đặc trưng	Không	Không
Tính chất quang học
Độ trong suốt	Bán trong đến đục	Bán trong đến đục
Ánh	Trên mặt mài bóng có ánh thủy tinh đến ánh dầu; mặt vỡ thường xỉn	Trên mặt mài bóng có ánh thủy tinh đến ánh dầu; mặt vỡ thường xỉn
Chiết suất	1,66 - 1,68. Do cấu tạo dạng tập hợp nên rất ít khi đo được cả 2 giá trị. Thường chỉ đọc được 1 giá trị là 1,66	1,606 - 1,632. Do có cấu tạo tập hợp tinh thể nên chỉ đọc được một giá trị là 1,61
Lưỡng chiết suất	0,020; thường không đo được	0,026; thường không đo được
Đặc tính quang học	2 trục dương, nhưng không xác định được bằng các phương pháp thông thường. Dưới phân cực kế viên bán trong vẫn sáng (không tối)	2 trục âm, nhưng không thể xác định bằng các phương pháp giám định đá quý thông thường
Tính đa sắc	Thường không rõ do cấu tạo tập hợp hạt	Thường không rõ do cấu tạo tập hợp hạt
Tính tán sắc	Không	Không
Các hiệu ứng quang học	Không	Không
Phát quang dưới tia X	Hầu hết các viên màu nhạt phát màu trắng hoặc trắng phớt vàng. Những viên không màu, vàng sáng thường phát màu tím hoặc tím lam đậm	Không
Phát quang dưới tia cực tím	Trơ đến phát màu phớt trắng, phớt lục hoặc phớt vàng rất yếu dưới LW	Không
Lọc Chelsea	Đỏ yếu đối với vài loại nhuộm màu	Không
Phổ hấp thụ	Những viên bán trong nếu không tối màu quá thường cho vạch 437nm. Những viên màu xanh lục do Cr thường cho 3 vạch ở vùng đỏ: 691,5; 655,0 và 630,0nm. Những viên nhuộm bằng chất nhuộm màu lục chỉ cho một dải hấp thụ thay vì 3 vạch trên.	Ít khi thể hiện phổ đặc trưng. Các vạch Cr có thể thấy trong những viên màu lục chất lượng cao.
Tác dụng của các tác nhân
Nhiệt độ	Dễ bị nóng chảy trong đèn khò	Nóng chảy chậm dưới tác dụng của đèn khò
Axit	Các axit nóng có tác dụng nhẹ	Các axit nóng có tác dụng nhẹ
Chiếu xạ	Không có tác dụng	Không có tác dụng

 

               Ngọc Jadeit                                             Ngọc Nephrit

Chất lượng và giá trị:

Tùy thuộc vào độ trong suốt, sắc màu, cường độ và sự phân bố của màu xanh lục (màu có giá trị nhất) mà trên thương trường thế giới người ta chia ra 3 loại:

I - loại hoàng gia (Imperial Jadeite), loại jadeit trong suốt đến bán trong, màu lục bảo ngọc đều.

II - loại thương phẩm (Commercial Jadeite), có các gân, các đốm nhỏ bán trong màu lục bảo ngọc trên nền màu lục không khí trong suốt.

III - loại thông dụng (Utility Jadeite), loại jadeit không trong suốt màu lục sáng. Loại jadeit hoàng gia có giá trị cao nhất, tương đương với giá của emơrôt (lục bảo ngọc).

Màu là yếu tố quan trọng nhất đối với chất lượng ngọc jade

Khi phân cấp chất lượng jat cần phải chỉ rõ jadeit hoặc nephrit. Các chỉ tiêu sau đây cần được lưu tâm đến khi phân cấp chất lượng jat: màu sắc, độ trong, mức độ đồng đều của màu, cấu tạo, hình dạng, kích thước và độ bóng. Màu sắc là chỉ tiêu chất lượng quan trọng nhất.

Có thể nói rằng ngọc jat là loại đá quý được ưa chuộng nhất ở phương Đông. Người Trung Quốc cho rằng nó liên quan đến 5 đức tính sau của con người: lòng nhân từ, lòng dũng cảm, sự công bằng, sự giản dị và trí tuệ. Người ta thường định giá jat theo viên hơn là theo carat. Màu xanh lá cây là màu được ưa chuộng nhất đối với jat, sau đó là các màu hồng tím, tím nhạt, đỏ, vàng, trắng và đen.

Chủng loại	Giá
Jat Hoàng gia (đục đến bán trong, màu lục đến lục tối đậm, đều)	Khoảng 1.000 đến 10.000 USD/ viên. Giá chính xác phụ thuộc vào độ trong và cường độ của màu. Rất hiếm.
Màu lục đẹp (Màu lục đều nhạt đến trung bình, đục)	Khoảng 200 đến 800 USD/viên. Loại màu đậm có giá trị cao hơn đá màu lục nhạt.
(Màu như trên nhưng xen các đốm trắng)	Khoảng 30-150 USD/viên. Giá chính xác phụ thuộc vào độ tương phản của màu, độ tinh khiết của 2 màu và tỷ lệ màu lục trong viên đá.
Màu lục rêu (Màu lục hơi phớt nâu, đều)	Khoảng 5-30 USD/viên. Loại bán trong giá cao hơn loại đục.
(Cũng màu trên nhưng xen các đốm trắng)	Khoảng 5 đến 50 USD/viên. Loại màu đậm, bán trong có giá cao hơn màu nhạt và đục. Loại hồng tím giá đặc biệt có thể lên tới 400USD/viên.
(Cũng màu như trên nhưng xen các đốm trắng)	Khoảng 5 đến 15 USD/viên.
Đỏ nâu, vàng và da cam	Khoảng 5-50 USD/viên. Loại bán trong màu đậm có giá cao nhất.
Trắng, trắng phớt vàng và trắng phớt xám	Khoảng 4-10 USD/ viên. Loại bán trong trắng sạch có giá trị cao nhất. Loại đục xám ít khi vượt 5 USD.
Jadeit nhuộm màu	Khoảng 2-8 USD/viên. Giá phụ thuộc chủ yếu vào kích thước và đặc điểm bên ngoài.

Giá bán buôn ngọc jat này chỉ mang tính minh hoạ nên không phải là giá hiện tại của thị trường      

                                                                                                                    

Cẩm thạch bị xử lý nên có độ trong khác thường:

Cẩm thạch là loại đá đa khoáng vì vậy việc xử lý chúng là rất dễ dàng; thực tế thì việc đá cẩm thạch được tẩm, nhuộm màu đã được tiến hành từ hàng thế kỷ trước. Đầu thập niên 1990, người ta phát hiện ra rằng các đốm màu nâu tự nhiên không mong muốn thường được thấy trong cẩm thạch, chúng có thể được tẩy bằng axit, để còn lại màu trắng, lục hoặc tím thuần khiết. Không may là việc xử lý bằng axit này lại làm hỏng cấu trúc của cẩm thạch, do đó phải dùng keo để lấp đầy các hổng hốc ấy mới có thể sử dụng được. Việc xử lý này ngày nay là việc tầm thường, các phòng giám định bình thường cũng có thể phát hiện ra.

Hình 1: Độ trong suốt đặc biệt của vòng này là do được tẩm vào các khe nứt một loại polyme có chỉ số chiết suất gần bằng chỉ số của cẩm thạch chủ. Hình của Don Mengason

Hai yếu tố chính quyết định giá trị của cẩm thạch là màu sắc và độ trong. Cẩm thạch không bao giờ trong suốt hoàn toàn, nhưng nó càng trong bao nhiêu thì nó càng thu hút bấy nhiêu. Điều này là sự thật, thậm chí nếu mẫu vật là hoàn toàn không màu. Thực vậy, cẩm thạch bán trong suốt, không màu thì rất được nhiều người săn lùng, tìm kiếm.

Một điều thú vị là gần đây phòng giám định GIA tại Carlsbad, California, Mỹ đã nhận được một chiếc vòng đeo tay để giám định (hình 1). Những kiểm tra ngọc học khẳng định nó là cẩm thạch, nhưng chúng tôi lập tức bị gây ấn tượng bởi độ trong suốt khác thường của nó. Chiếc vòng này nhìn chung là không mỏng, tuy nhiên ta lại có thể đọc được dòng chữ xuyên qua nó (hình 2). Những nghiên cứu khác cho thấy rằng vòng này bị tẩm một dung dịch vào và khi quan sát dưới kính hiển vi cho chúng tôi những bằng chứng lý giải về vẻ bên ngoài khác thường của nó.

Hình 2: Vòng cẩm thạch này khá trong đến nỗi có thể đọc được dòng chữ bên dưới nó.

Chiếu sáng trong thị trường tối, vòng này trông có màu phớt tím, mặc dù trong ánh sáng bình thường ta không thấy màu tím. Phóng đại hơn nữa cho thấy màu tím thật sự là do “các vệt sáng” từ các vùng nằm giữa các hạt tinh thể của tổ hợp khoáng, các vệt sáng màu cam cũng lộ ra khi lắc nghiêng vòng (hình 3). Chúng ta từng nhìn thấy hiệu ứng lóe sáng này ở một số khoáng vật quý trong hơn hai thập kỷ qua, đáng kể nhất là trong kim cương xử lý lấp đầy thủy tinh (xem trong mục đầu tiên của phần Lab Notes, G&G Spring 2010) và chỉ có một giải thích cho hiện tượng này là do sự có mặt của các chất lấp đầy với chỉ số chiết suất gần bằng với chỉ số của đá chủ.

Hình 3: Dưới kính hiển vi ta thấy hiệu ứng vệt màu lóe sáng là do sự lấp đầy các khe nứt. Ảnh chụp hiển vi bởi Shane F. McClure, thị trường 1,4 mm

Những quan sát đó cho thấy chúng được tẩm bằng một hợp chất cao phân tử (polyme) có chỉ số chiết suất gần bằng chỉ số của cẩm thạch (khoảng 1,66), nó che lấp các lỗ trống giữa các hạt tinh thể và làm cho chiếc vòng có vẻ trong hơn nhiều so với những chiếc khác. Thật vậy, cẩm thạch không những được xử lý làm tăng màu và độ bền (đặc trưng của việc tẩy và tẩm màu cẩm thạch phổ biến hiện nay) mà còn cải thiện độ trong của nó.

Đây là lần đầu tiên chúng tôi thấy điều đặc biệt này ở cẩm thạch tẩm màu, không kể đến những mẫu thử nghiệm khác đã từng xuất hiện trong phòng nghiên cứu.

ST



CÁCH NHẬN BIẾT KIM CƯƠNG THẬT, KIM CƯƠNG NHÂN TẠO VÀ ĐÁ GIẢ KIM CƯƠNG
CÁC CÁCH ĐO KÍCH THƯỚC ( SIZE - NI ) NHẪN